Herdenkingspijp van de Slag bij Waterloo

Het Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, kocht een opmerkelijk zilveren memorabilia aan. Het gaat om een herdenkingspijp die een zeldzaam voorbeeld is van Belgisch ‘miniatuurzilver’.

De pijp werd vervaardigd ter herinnering aan de Slag bij Waterloo (1815). De afgebeelde vredeskolom verwijst naar een bestaand monument dat in 1817 werd opgericht ter ere van Luitenant-Kolonel Sir Alexander Gordon. Als veldadjudant van de hertog van Wellington, overleed Gordon op 29-jarige leeftijd op het slagveld ten gevolge van zijn opgelopen verwondingen. De vredeskolom, met op de sokkel het opschrift ‘Columna pacis 1815’, werd vereenvoudigd weergegeven ten opzichte van het monument dat men tot op heden nog steeds kan bezichtigen in Waterloo. De voornamelijk verguld zilveren objecten bovenop de kolom – bladeren, pijlkoker, vogel met twijgje, trompetten – verwijzen naar de Vrede en de objecten rondom de sokkel – onder meer geweren, zwaarden, vaandels, trommen, trompetten, kogels, helmen, wiel en kanon – naar de Oorlog. De steel van de pijp werd vervaardigd in de vorm van een boom met hierop een takje met bladeren die de renaissance of wedergeboorte van een betere wereld symboliseert.

De pijp dateert uit de Hollandse periode (1815-1830) en is zeer ingenieus vervaardigd. De kolom kan losgeschroefd worden en verhult zo de kop met rookkamer van de pijp. De opdrachtgever, mogelijk een veteraan, dient nog achterhaald te worden. Naast de vermoedelijke eigenaarsinitialen ‘VJF’ en het ruitvormige meesterteken, zijn er meerdere merken terug te vinden op de pijp:

• vuist met stok en letter: keurkamerteken België 1815-1832
• cijfer 2 tussen gekruiste lauwertakken: gehaltemerk België 1815-1832

De pijp, die als gebruiksvoorwerp diende, werd volledig als kleinsculptuur uitgewerkt en vormt een mooi voorbeeld van Belgisch ‘miniatuurzilver’ dat bovendien uiterst zeldzaam is. Dit uniek en historisch stuk, dat zowel naar een monument als naar een belangrijke historische gebeurtenis met grote internationale impact verwijst, geeft ons een idee van de toenmalige perceptie van dit historisch gebeuren. Daarnaast is deze zilveren memorabilia of souvenir historisch gezien een schakelstuk tussen de Franse (1794 -1815) en Hollandse (1815-1830) tijd. Ook de vervaardiger maakt van deze pijp een schakelstuk: op basis van het ruitvormig merk kon afgeleid worden dat het object in de Hollandse tijd door een zilversmid werd vervaardigd die al in de Franse tijd actief was.

Door het unieke karakter en historisch belang van de herdenkingspijp kocht het Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché het stuk aan bij Sotheby’s in Parijs. De pijp zal binnenkort te bewonderen zijn in het nieuwe zilver en diamantmuseum in Antwerpen. Bijkomend onderzoek heeft intussen uitgewezen dat dit zilveren memorabilia gemaakt is door de Mechelse Jean François van Deuren (1778-1835). Het ruitvormige merkteken op de pijp toont immers aan dat de maker al in de Franse tijd actief was, maar het object pas in de Hollandse tijd werd vervaardigd. In 1820 werd het op de Exposition complete des produits de l’industrie nationale du Royaume des Pays-Bas tentoongesteld. Van Deuren kreeg er toen zelfs een eervolle vermelding voor. Niet verwonderlijk, want de pijp zit ook bijzonder ingenieus in elkaar: als je de kolom losschroeft, komt de kop met de rookkamer van de pijp tevoorschijn.

Meer info over het Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché