Virginaal

In 2019 kreeg de Koning Boudewijnstichting in het kader van het Fonds Jacques en Jeaninne Versluys-Evrard een virginaal van Henry van Casteel. Dit instrument van uitzonderlijke kwaliteit dateert uit de 18de eeuw en vormt in meer dan één opzicht een kostbare getuigenis van de geschiedenis van de klavierinstrumenten.

Een virginaal is een klavierinstrument, kleiner dan een klavecimbel, waarvan de snaren parallel of schuin gemonteerd zijn ten opzichte van het klavier. Het virginaal van Henry van Casteel dateert uit de 18de eeuw en is rechthoekig. Het gaat om één van de zeldzame exemplaren van dit type die bewaard zijn gebleven.

Henry van Casteel is één van de laatste klavecimbelbouwers en één van de pioniers van de pianobouw in de Zuidelijke Nederlanden. Hij werd in 1722 geboren in Doornik, maar we vinden de eerste sporen van zijn activiteit terug in Lissabon, waar hij met succes actief is tussen 1757 en 1767. In 1769 vestigt hij zich in Brussel. Hij verwerft algauw enige welstand onder de toenmalige musici. De advertenties die hij geregeld publiceert in de Krant van de Nederlanden, geven ons een idee van zijn productie tussen 1770 en 1777. Zo stelt hij een veerklavecimbel te koop met vijf octaven en aangedreven door pedalen, een ‘hamerklavecimbel’, ook wel ‘Forte Piano’ genoemd, en een ‘forte piano’ waarbij “de veranderingen gebeuren met de knieën”.

Het virginaal dateert uit 1770 en is één van de eerste instrumenten die Henry van Casteel vervaardigt nadat hij zich in Brussel heeft gevestigd. Hij gebruikt daarbij houtsoorten die hij meebracht uit Portugal voor de bouw van het instrument, zoals bukshout voor de toetsen. De kenmerken van het instrument verschillen ook in bepaalde opzichten van die in onze contreien. Wellicht zijn ze typerend voor de toenmalige Iberische stijl, waarvan geen enkel virginaal of spinet bewaard is gebleven. Het instrument van Henry van Casteel is dan ook een belangrijke informatiebron voor de studie van klavierinstrumenten.

Slechts twee andere instrumenten van van Casteel zijn bewaard gebleven in de publieke collecties: een vleugelpiano uit 1763, die zich in Lissabon bevindt, en een buffetpiano uit 1784 die tentoongesteld staat in Wenen.

Het virginaal dat geschonken werd in het kader van het Fonds Jacques en Jeaninne Versluys-Evrard wordt tentoongesteld in het Muziekinstrumentenmuseum (MIM) en maakt het voorwerp uit van een grondige studie, met de bedoeling de gebruikte houtsoorten wetenschappelijk te identificeren.